Mobbing to psychiczne oraz fizyczne prześladowanie pracownika przez osobę współzatrudnioną lub ich grupę. Jego przejawami są zachowania naruszające godność i dobrostan psychiczny oraz fizyczny człowieka, wzbudzające w nim poczucie zagrożenia, nieprzydatności zawodowej, obniżające jego pozycję społeczną
lub zawodową. Mobbing ma charakter powtarzalny i uporczywy.

Informacje wstępne

Badanie zrealizowano w maju i czerwcu 2015 roku, przy użyciu Kwestionariusza do badania mobbingu opracowanego przez firmę Sedlak & Sedlak i dostępnego na platformie badaniaHR.pl. Narzędzie składało się z 62 standardowych pytań diagnostycznych Kwestionariusza oraz kilku pytań rozszerzających. Standardowe pozycje testowe odwołują się do 4 sposobów postępowania osoby mobbingującej wobec ofiary wyodrębnionych w polskim Kodeksie pracy. Badani zostali poproszeni o określenie częstotliwości, z jaką doświadczyli każdej z przedstawionych sytuacji na przestrzeni ostatnich 6 miesięcy (kryterium czasowe pozwalające uznać nękanie za trwałe). W badaniu wzięło udział 1 005 osób: 552 kobiety oraz 453 mężczyzn. Średnia wieku respondentów wynosiła 40 lat. Osoby badane pochodziły z całej Polski, były zatrudnione w firmach prywatnych i publicznych, na różnych szczeblach organizacji.

Wyniki zaskakują

4,88% przebadanych pracowników doświadcza mobbingu w pracy (są to osoby, które w ciągu ostatniego półrocza spotykały się z prześladowaniami przynajmniej raz w tygodniu). Kolejne 15,22% respondentów bywa incydentalnie (nie częściej jednak niż raz w miesiącu) poddane zachowaniom o charakterze mobbingu. W ciągu ostatnich 6 miesięcy jedynie niecałe 5% badanych nie doświadczyło żadnego nieprzyjemnego incydentu w miejscu pracy. Badani najczęściej spotykają się z oddziaływaniami obniżającymi poczucie przydatności zawodowej – przynajmniej raz w ciągu ostatniego półrocza doświadczyło ich aż 88% pracowników. Równie wielu (87%) badanych zgłosiło przynajmniej jeden incydent poniżania lub ośmieszania przez współpracowników. Nieco rzadziej mają miejsce incydenty izolowania i eliminowania z zespołu oraz straszenia i nękania (odpowiednio 83% i 71%). W badaniu podjęto również tematykę przeciwdziałania mobbingowi przez firmy. Około 75% respondentów twierdzi, że w ich organizacjach nie podjęto żadnych kroków mających na celu zapobieganie temu zjawisku lub o nich nie słyszało. Jedynie co czwarty pracownik zna tego typu działania w swojej firmie.

Mobbing w Polsce

Wyniki badania wskazują na istotne statystycznie (p<0,05) różnice między płciami - kobiety są częstszym obiektem mobbingu niż mężczyźni. Tendencja ta dotyczy zwłaszcza izolowania od pozostałych członków grupy, usuwania z zespołu oraz zastraszania. Istotną rolę odgrywa również szczebel zatrudnienia. W przebadanej próbie na złe traktowanie najczęściej uskarżają się pracownicy szeregowi. Na wystąpienie prześladowania nie ma istotnego wpływu staż pracy ani wiek zatrudnionego. Znaczącej roli nie odgrywa także wielkość organizacji – mobbing obserwowany jest równie często w małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach. Zaobserwowano natomiast różnice pomiędzy branżami, w których pracują respondenci. Znacznie powyżej średniej plasuje się odsetek doświadczających mobbingu w placówkach służby zdrowia, przedsiębiorstwach energetycznych i bankach. Najkorzystniejsze psychospołeczne warunki pracy wydają się panować w firmach z branży reklamowej i IT oraz w organizacjach pozarządowych.

Odsetek osób mobbingowanych, pracujących w różnych branżach. Opracowanie Sedlak & Sedlak

*w zestawieniu pominięto branże, dla których uzyskano zbyt małe liczebności próby.

Wśród najczęściej wskazywanych zachowań mobbingowych znajdują się m.in.:

• pomijanie ewidentnych osiągnięć pracownika (15% respondentów odczuwa je częściej
  niż raz w tygodniu),
• intencjonalne prowokowanie uczucia strachu i niepokoju (12%),
• ignorowanie i lekceważenie wypowiedzi badanego (9%).

Ponadto, w ciągu ostatniego półrocza przynajmniej raz:

• wobec 2% badanych użyto siły fizycznej,
• 3% badanych usłyszało groźby wobec swoich bliskich,
• zniszczono własność 6% badanych,
• 9% badanych było dotykane wbrew swojej woli (11% kobiet i 8 % mężczyzn),
• 10% badanych utrzymywało niestosowne propozycje o charakterze seksualnym
  (15% kobiet i 4% mężczyzn),
• 16% badanych wysłuchiwało upokarzających przezwisk,
• 22% badanych otrzymało nakaz wykonania czynności naruszającej ich godność.

Aktualnie 10% respondentów zdecydowanie uważa się za ofiarę mobbingu, a kolejne 12% nie ma co do tego pewności. Zestawiając obiektywny wskaźnik diagnozujący mobbing z subiektywnym przekonaniem na ten temat okazuje się, że jedynie 71% rzeczywiście prześladowanych osób potrafi właściwie rozpoznać to zjawisko. Zatem prawie co trzeci Polak prześladowany w pracy nie ma świadomości faktu, że upokorzenia z którymi się boryka stanowią zdefiniowany i zwalczany prawnie problem społeczny. Edukacja w tym zakresie jest obszarem, w którym polskie działy HR czeka sporo do zrobienia.
Osoby uważające się za mobbingowane zostały poproszone również o wskazanie, z czyjej strony doświadczają prześladowań. Okazało się, że w około 2/3 przypadków zachowania te pochodzą jednocześnie z więcej niż jednego źródła. Najczęściej mobberem jest bezpośredni przełożony lub osoba z kierownictwa firmy, istnieje jednak również wiele relacji o charakterze prześladowczym pomiędzy pracownikami na równorzędnych stanowiskach.

Z czyjej strony doświadcza Pan/Pani mobbingu?

Opracowanie Sedlak & Sedlak

W badaniu pytano również o zaobserwowane sytuacje mobbingu w całej firmie. Aż 60% respondentów deklaruje, że wie o co najmniej pojedynczych przypadkach niepożądanych zachowań, których ofiarami są inne osoby zatrudnione w przedsiębiorstwie. Do grupy tej zalicza się 38% osób, które były naocznymi świadkami takich incydentów oraz 17%, które są notorycznie naocznymi świadkami takich sytuacji.

Przeciwdziałanie mobbingowi

Jak podano we wstępie, jedynie 25% Polaków deklaruje, że w ich firmach wdrażane są działania zapobiegające mobbingowi lub zwalczające go. Uczestników badania poprosiliśmy również o wskazanie, jakie konkretnie czynności zostały podjęte (każda osoba mogła wskazać dowolną ilość działań). Wyniki prezentuje poniższy wykres.

Jakie działania realizuje Pana/Pani firma, aby przeciwdziałać mobbingowi?

Opracowanie Sedlak & Sedlak

W odniesieniu do dobrych praktyk, pojedynczy badani zgłosili również fakt powoływania w ich organizacjach komisji do zwalczania mobbingu oraz otwierania zielonych linii. Pojawiły się także negatywne głosy, mówiące o zakładaniu „fikcyjnych komórek”, walczących z mobbingiem jedynie
z nazwy.

Respondenci zostali zapytani także o to, czy postrzegają jako bezpieczne zgłoszenie faktu bycia ofiarą mobbingu wyznaczonemu do tego, wewnętrznemu organowi firmy. Co bardzo niepokojące, przeszło połowa badanych uznała, że bałaby się ujawnić tego typu informacje lub ma poważne wątpliwości co do bezpieczeństwa skorzystania z takiej możliwości. Wśród powodów takiego stanu rzeczy wymieniane są najczęściej:

• lęk przed utratą pracy lub pogorszeniem warunków zatrudnienia - ok. 57% wskazań,
• fakt, że mobberem jest szef lub inna ważna osoba w firmie oraz to, że poza kierownictwem brak w firmie odpowiednich organów – ok. 20% wskazań,
• obawa przed zlekceważeniem zgłoszenia wynikająca z poprzednich doświadczeń, a także brak zaufania do działu HR i jego pracy - ok. 13% wskazań,
• lęk przed ostracyzmem i napiętnowaniem ze strony współpracowników, uznaniem za osobę niegodną zaufania, nielojalną wobec firmy – ok. 10% wskazań,
• rozterki wewnętrzne: niepewność co do winy sprawcy, lęk przed niesłusznym pomówieniem mobbera, niewiara w zachowanie anonimowości oraz obawa przed konfrontacją – ok. 2% wskazań.

 ...

Ogólne wyniki przeprowadzonego badania są zbieżne z danymi uzyskanymi w 2014 roku przez CBOS. W obu badaniach około 5% respondentów zadeklarowało fakt bycia ofiarą notorycznego prześladowania w miejscu pracy. Kolejne 15% (wg. CBOS 17%) Polaków przyznaje się do pracy w środowisku noszącym znamiona mobbigu, a więc do sporadycznego doświadczania różnego rodzaju szykan. Jedynie co czwarty uczestnik badania twierdzi, że w jego firmie podejmowane są jakiekolwiek działania związane z zapobieganiem mobbingowi. Ważną obserwację stanowi fakt, że około 1/3 notorycznie prześladowanych pracowników nie posiada wiedzy pozwalającej rozpoznać w swojej sytuacji oznak mobbingu. Równie alarmujące są dane wskazujące, że przeszło połowa pracowników obawia się poinformować o tym problemie przełożonych lub wyznaczone do tego osoby w firmie. Respondenci lękają się przede wszystkim utraty posady, pogłębienia szykan i pogorszenia relacji ze współpracownikami. Strach ten jest spowodowany w znacznej mierze niskim zaufaniem do firmowych procedur antymobbingowych, piastowaniem przez mobbera kluczowego stanowiska w firmie oraz brakiem możliwości ujawnienia problemu w sposób anonimowy.