Lider to pochodzące z języka angielskiego określenie osoby, która potrafi prowadzić (ang. leading) za sobą innych ludzi. Szacunek do lidera nie powinien wynikać z zajmowanego przez niego stanowiska, ale sposobu postępowania z ludźmi. W polskich przedsiębiorstwach coraz częściej używa się określenia lider na osoby, które zarządzają grupą pracowników bezpośrednio operacyjnymi.
Na halach produkcyjnych nazwa lider wypiera określenie brygadzista. Nie przypadkowo. Brygadzistą nazywano osoby, których zadaniem było dzielenie pracy między pracowników. Obecnie od przełożonych najniższego szczebla wymaga się znacznie więcej. Mają oni nie tylko przydzielać obowiązki, ale mają przede wszystkim zarządzać podległymi im pracownikami. Z naszych doświadczeń wynika, że liderzy w najlepszych firmach odpowiedzialni są za:
- Przestrzeganie, aby pracownicy pracowali zgodnie z ustalonym standardem.
- Zapewnienie pracownikom warunków pozwalających na pracę zgodną ze standardem (odpowiednie narzędzia, reagowanie na problemy, itp.).
- Szkolenie pracowników w wykonaniu pracy zgodnej ze standardem.
- Audytowanie wykonywania pracy.
- Analizowanie usprawnień w metodzie wykonywania pracy zgłaszanych przez operatorów i zgłaszanie własnych.
- Tworzenie dokumentacji pracy (Instrukcje Pracy Standaryzowanej).
- Dbanie o aktualność dokumentacji na stanowisku.
- Rozwiązywanie problemów międzyludzkich pojawiających się w zespole.
Najczęściej liderami w firmach stają się osoby z największym doświadczeniem. To logiczne, ponieważ mają oni olbrzymią wiedzę o pracy. Niestety bardzo często nie mają prawdziwych umiejętności liderskich – przewodzenia ludźmi. Tych umiejętności nie da się zdobyć, należy je wyćwiczyć.
Film poniżej obrazuje, jak doświadczony lider może źle pracować z podopiecznym. Przez to zamiast go motywować do pracy, zwiększa jego niechęć.
Bardzo niewielka część osób rodzi się z cechami przywódczymi. Nazywamy takie osoby najczęściej naturalnymi liderami. Większość ludzi musi wyćwiczyć umiejętności zarządcze. W tym celu można wysłać doświadczonych pracowników, liderów czy kierowników na kursy i szkolenia, które rozwijać będą ich w kompetencjach miękkich. Można również w sposób prosty nauczyć ich trzech najważniejszych umiejętności przywódczych:
- Efektywnego przekazywania wiedzy,
- Motywowania do doskonalenia pracy (kaizen),
- Budowania relacji między pracowniczych i rozwiązywania problemów międzyludzkich.
Program TWI rozwija liderów w umiejętnościach przywódczych
Wspomniane trzy kluczowe umiejętności jakie powinien mieć każdy lider rozwijane są poprzez program Training Within Industry (z ang. szkolenie w przemyśle, TWI). Program TWI powstał w USA w latach 40. Jego głównym celem było włączanie do pracy w przemyśle osób, które nigdy dotąd w obszarze produkcyjnym nie pracowały. Byli to głównie kobiety, mężczyźni w wieku niepoborowym oraz pracownicy administracyjni. W programie TWI zachęcano kobiety do pracy poprzez różne akcje promujące (Rysunek 1).
Rys. 1. Symbol zachęcający kobiety w czasie II Wojny Światowej do pracy w przemyśle. Symbol powstał w ramach programu TWI.
Program TWI kierowany był do kierowników, mistrzów, brygadzistów i doświadczonych operatorów - liderów. Pierwotnie jego celem było wyćwiczenie w nich umiejętności instruowania pracowników, doskonalenia obecnych metod pracy (kaizen) oraz utrzymywanie dobrych relacji z pracownikami. To miało przełożyć się na efektywne wdrożenie do przemysłu osób z małym doświadczniem. Zakładano w programie TWI, że każdy lider ma dużą wiedzę o pracy i zakresie odpowiedzialności (Rysunek 2), ale brak mu cech zarządczych, które przekładają się na istotę liderowania.
Rys. 2. Najważniejsze cechy u lidera wg programu TWI.
Wdrożenie programu TWI w przemyśle amerykańskim przyniosło olbrzymie korzyści oraz walnie przyczyniło się do zwycięstwa nad wojskami Hitlera. Sukces programu TWI wynikał z faktu, że każda z jego metod zbudowana była w oparciu o cykl PDCA (Plan-Do-Check-Act), który został opracowany Williama Edwardsa Deminga. Po II wojnie światowej program TWI przekazano między innymi do Japonii, gdzie takie firmy, jak Toyota czy Sanyo wykorzystały go, aby zbudować fundamenty do rozwijania swoich efektywnych metod produkcji. Obecnie program TWI utożsamiany jest z filozofią Lean Management (z ang. szczupłe zarządzanie). Wiele narzędzi i metod należących do filozofii Lean Management powstało w oparciu o program TWI. Bez programu TWI nie byłoby systemu produkcyjnego Toyoty (ang. Toyota Production System, TPS), a tym samym filozofii Lean Management. Program TWI został wchłonięty przez Toyotę i stał się integralną częścią jej systemu produkcyjnego. Taichi Ohno, twórca systemu TPS, powiedział kiedyś: „Jeżeli praktykujesz Lean bez TWI, to w ogóle nie praktykujesz Lean. Jednak jeżeli tylko praktykujesz TWI, to właśnie zacząłeś praktykować Lean.” Program TWI był podstawą przy tworzeniu kultury zarządzania w Toyocie, która opierała się na ciągłym doskonaleniu, nieustannym procesie nauczania oraz szacunku dla ludzi. Program TWI rozwija obecnie liderów w obszarach produkcji, usług, administracji i służbie zdrowia.
Trzy kluczowe metody w programie TWI
Jak wspomniano program TWI wspiera liderów w efektywnym przekazywaniu wiedzy, doskonaleniu metod pracy (kaizen) i budowaniu dobrych racji z pracownikami.
Każda z metod składa się z 4 kroków postępowania, które powinien przestrzegać każdy, kto zarządza grupą ludzi (Tab. 1). Są to łatwo przyswajalne metody możliwe do zastosowanie w każdej gałęzi przemysłu.
Tabela 1. Budowa trzech metod należących do programu TWI
| TWI Instruowanie Pracowników (IP) | TWI doskonalenie Metod Pracy (MP) | TWI budowanie Relacji z Pracownikami (RP) | PDCA |
| Przygotuj ucznia do pracy | Podziel pracę na zabiegi | Zdobądź fakty | Plan |
| Zaprezentuj pracę dzieląc ją kolejno na: Główne kroki; Ggłówne kroki wskazówki; Główne kroki, wskazówki i przyczyny. |
Dla każdego zabiegu zadaj pytania doskonalące 5W1H: Dlaczego go wykonujesz ? (ang. Why) Jaki jest jego cel? (ang. What); Gdzie go powinieneś wykonać? (ang. Where); Kiedy go powinineś wykonać? (ang. When); Kto powinien go wykonać? (ang. Who); Jak go wykonać lepiej (ang. How); Na każde pytania zapisz pomysły jak w burzy mózgów. |
Przemyśl fakty i decyduj, ale nie przeskakuj do rozwiązań: Dopasuj fakty do siebie; Zastanów się nad celem i wpływem na osobę, grupę i obszar pracy. |
Do |
|
Uczeń wykonuje pracę czterokrotnie: Po cichu; Omawiając główne kroki; |
Opracuj nową metodę pracy | Podejmij działanie nie przerzucając odpowiedzialności na innych | Check |
| Nadzoruj ucznia po instruktażu | Wdróż nową metodę pracy w życie | Sprawdź wyniki w praktyce | Act |
Źródło: Opracowanie własne
To co wyróżnia Toyotę na tle innych firm to fakt, że w Toyocie lider jest kluczową postacią, która nieustannie musi rozwijać swoje miękkie kompetencje. Program TWI daje konkretne trzy metody wspomagające liderów. Są one proste, zrozumiałe i praktyczne. Głównym hasłem programu TWI było: Learning-by-doing (z ang. nauka poprzez praktykę). Praktyka w programie TWI jest kluczowa. Rozwijaj swoich liderów na styl Toyoty razem z programem TWI, a wówczas z pewnością zmieni się ich podejście do zarządzania pracownikami.
W filmie poniżej przedstawiono jak powinien zachować się dobry lider w kontakcie z podwładnym.
