Zgodnie z art. 171 § 1 kodeksu pracy w przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. Czy przepisy prawa pracy określają termin wypłaty tego świadczenia należnego pracownikowi?

Problematyka naliczania i wypłacania ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy określone zostały w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. z 1997 r. Nr 2, poz. 14 z późn. zm.). Zarówno jednak we wspomnianym rozporządzeniu, jak i w kodeksie pracy ustawodawca nie specyzował, w jakim terminie należy wypłacić ekwiwalent.

Obowiązek pracodawcy

Uznaje się, że ekwiwalent za niewykorzystany urlop powinien być wypłacony w ostatnim dniu zatrudnienia, gdyż z tym dniem pracownik nabywa do niego prawo. W każdym terminie wcześniejszym pracownik ma jeszcze możliwość wykorzystać urlop „w naturze”. Świadczenie to jest bowiem ściśle związane z faktem rozwiązania stosunku pracy. W tym dniu roszczenie pracownika o wypłatę tego świadczenia staje się wymagalne, a w konsekwencji powstaje prawo pracownika do jego wypłaty. Dlatego też ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy powinien być wypłacony już w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Jeśli ostatnim dniem zatrudnienia jest 31 sierpnia, to w tym dniu pracownik powinien otrzymać ekwiwalent oraz inne świadczenia przewidziane prawem, które nie wchodzą w skład wynagrodzenia za pracę (np. odprawa emerytalna).

W tym przypadku nie ma też znaczenia, czy wynagrodzenie jest wypłacane w ostatnim dniu miesiąca, czy też w terminie do 10 dnia miesiąca następnego (przypomnijmy, że zgodnie z art. 85 § 2 k.p. wynagrodzenie za pracę płatne raz w miesiącu wypłaca się z dołu, niezwłocznie po ustaleniu jego pełnej wysokości, nie później jednak niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego). Świadczenia takiego jak ekwiwalent urlopowy nie należy bowiem traktować jako części wynagrodzenia za pracę i powyższy przepis, dotyczący terminu wypłaty wynagrodzenia, nie będzie miał zastosowania do tego świadczenia.

Co na to Sąd Najwyższy?

Termin wypłaty ekwiwalentu na ostatni dzień zatrudnienia potwierdził w swoich wyrokach Sąd Najwyższy:
- w wyroku z dnia 05.12.1996 r. (sygn. akt: I PKN34/96) SN stwierdził, że roszczenie o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop, bez względu na to, czy chodzi o urlop bieżący, czy też zaległy, staje się wymagalne w dniu rozwiązania stosunku pracy;
- w wyroku z dnia 15.10.1976 r. (I PRN 71/76) SN stwierdził, że pracownik nabywa prawo do ekwiwalentu pieniężnego za nie wykorzystany urlop w dacie rozwiązania stosunku pracy;
- w wyroku z dnia 29 marca 2001 r. (I PKN 336/00) Sąd Najwyższy stwierdził, że wraz z dniem rozwiązania stosunku pracy prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego w naturze przekształca się w prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop. W tym samym dniu rozpoczyna bieg termin przedawnienia roszczenia o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane w naturze, a nieprzedawnione urlopy wypoczynkowe.

Niedotrzymanie terminu

Na tej podstawie należy stwierdzić, że termin wypłaty ekwiwalentu przypadający na dzień rozwiązania umowy o pracę, został pośrednio określony już w samej ustawie Kodeks pracy. Natomiast ustalenie przez strony w umowie o pracę czy w jakimkolwiek innym porozumieniu późniejszego terminu zapłaty ekwiwalentu, należy oceniać jako postanowienie mniej korzystne dla pracownika, niż wynika to z Kodeksu pracy, a w związku z tym jest nieważne.

Niedotrzymanie przez pracodawcę terminu wypłaty ekwiwalentu powoduje konieczność wypłacenia także odsetek za opóźnienie - zgodnie z art. 481 par. 1 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 k.p. Odesetki takie należą się pracownikowi za cały czas opóźnienia, niezależnie od faktu, czy pracownik poniósł szkody i także wówczas, jeżeli opóźnienie było następstwem okoliczności, za które pracodawca nie ponosi odpowiedzialności.

Wypłacenie ekwiwalentu w dacie wypłaty wynagrodzenia za miesiąc, w którym doszło do ustania stosunku pracy, będzie niezgodne z przepisami prawa pracy. Zastanawiając się nad konsekwencjami w razie ewentualnej kontroli inspektora pracy PIP należy się liczyć się z wydaniem przez inspektora pracy decyzji administracyjnej (tzw. nakazu) zobowiązującej pracodawcę do wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. W związku z faktem, że niewypłacenie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, wyczerpuje znamiona wykroczenia, w którym mowa w art. 282 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy, pracodawca powinien się liczyć z nałożeniem przez inspektra pracy grzywny w postaci mandatu karnego lub też skierowania do sądu wniosku o ukaranie.

...

Należy przypomnieć, że roszczenia o zapłatę ekwiwalentu przedawniają się z upływem 3 lat. Tak więc pracownik może zatem domagać się wypłaty ekwiwalentu przez okres 3 lat, licząc od rozwiązania umowy o pracę.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1996 r. (sygn. akt: I PKN34/96)
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1976 r. (I PRN 71/76)
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2001 r. (I PKN 336/00)