Od stycznia 2017 r. wybór odpowiedniej formy umowy cywilno-prawnej podlega kontroli Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie obowiązków dotyczących minimalnego wynagrodzenia. Nieprzestrzeganie nowych przepisów w tym zakresie jest zagrożone karą grzywny w wysokości od 1 do 30 tys. zł.

Umowy cywilno-prawne są bardzo istotnym elementem rynku pracy. Dotychczas największym ryzykiem ze strony przedsiębiorcy związanym z wyborem umowy o dzieło jako formy zatrudnienia była kwestia naliczania obowiązkowych składek ZUS od umów zlecenia. Teraz dochodzi ryzyko związane z niewłaściwym przestrzeganiem przepisów dotyczących minimalnej stawki wynagrodzenia za godzinę.

Umowa zlecenie versus umowa o dzieło

Ze względu na duże korzyści wynikające z wyboru umowy o dzieło w stosunku do umowy zlecenia, umowy te od lat są przedmiotem dyskusji, analiz i sporów głównie z organami ZUS. Obecna zmiana przepisów jeszcze bardziej motywuje przedsiębiorców do sięgnięcia po umowy o dzieło, jednak tym razem naraża to przedsiębiorcę dodatkowo na spór z organami Państwowej Inspekcji Pracy i obowiązek wyrównania wynagrodzenia do wysokości minimalnej stawki godzinowej. Wybór pomiędzy tymi dwiema formami umów nie jest dobrowolny i ważne jest dokonanie przemyślanej analizy w celu podjęcia właściwej decyzji i zabezpieczenia się przed grzywną.

Jak odróżnić umowę o dzieło od umowy zlecenie?

Cechą zasadniczą umowy zlecenie jest zobowiązanie zleceniobiorcy do starannego wykonania określonych w umowie czynności. W rezultacie nie powstaje żaden szczególny efekt mający znamiona dzieła – wystarczające jest staranne działanie. Ta definicja pozwala też na określenie innego wyznacznika pozwalającego odróżnić te dwie umowy: jest nim powtarzalność działania. Staranne i cykliczne wykonywanie określonych czynności, nawet jeśli w ich wyniku powstaje wymierny efekt, nie jest umową o dzieło.

W odróżnieniu od umowy zlecenia, umowa o dzieło wskazuje na rezultat. W wyniku realizacji umowy powstaje dzieło, które jest jednorazowym i indywidualnym efektem wykonanej umowy i charakteryzuje się tym, że wcześniej nie istniało. Dodatkowo efekt ten jest precyzyjnie opisany już na etapie zawierania umowy i za to określone dzieło należne jest ustalone w umowie o dzieło wynagrodzenie. Jeśli opis dzieła wskazuje na czynność, to przedsiębiorca naraża się na zarzut ze strony kontrolującego, że zawarta umowa jest umową zlecenia.

Dotychczas rozróżnienie tych dwóch typów umów było bardzo istotne ze względu na obowiązek rozliczania składek ZUS oraz możliwość zastosowania podwyższonych kosztów uzyskania przychodów z tytułu praw autorskich – pod tym względem umowy o dzieło były znacznie korzystniejsze zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika, który w rezultacie otrzymywał wyższe wynagrodzenie netto. Zasady regulujące wyżej wymienione kwestie nie uległy zmianie, jednak pojawiły się dodatkowe przepisy określające obowiązki ewidencyjne i wprowadzające minimalna stawkę godzinową do rozliczeń między przedsiębiorcą a zleceniobiorcą lub osobą świadczącą usługi.

Minimalna stawka godzinowa dotycząca umów zlecenie od stycznia 2017 r.

Z dniem 1 stycznia 2017 r. przepisy prawne skorelowały wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia z wysokością minimalnego wynagrodzenia za pracę. Od tej pory umowa zlecenie, która dotychczas mogła być zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego również świadczeniem nieodpłatnym, zaczęła podlegać ochronie podobnie jak wynagrodzenie za pracę.
Na 2017 rok ustalono minimalną stawkę godzinową dla umów zlecenie w wysokości 13 zł. W kolejnych latach stawka ta ma podlegać zmianom, podobnie jak minimalne wynagrodzenie za pracę. W 2017 roku nie ma już możliwości rezygnacji z minimalnej stawki godzinowej przy wykonywaniu umów zlecenia – wynagrodzenie to podlega ochronie prawnej. Nie ma również możliwości zrzeczenia się wynagrodzenia za wyświadczoną usługę. Restrykcje te mają na celu uniemożliwienie obejścia przez pracodawców wprowadzanych regulacji ochrony wynagrodzenia zleceniobiorców. Dyskusyjne pozostaje nieodpłatne świadczenie umowy zlecenie, ponieważ przepisy Kodeksu Cywilnego nadal dopuszczają taką formę rozliczenia, pomimo wprowadzenia minimalnej stawki godzinowej.

Wyjątki od wprowadzonych regulacji dotyczących stawki minimalnej

Przedsiębiorca nie ma obowiązku stosowania nowych regulacji dotyczących umów zlecenie jeżeli:

• zgodnie z umową o miejscu i czasie wykonania usługi decyduje przyjmujący zlecenie i dostaje wyłącznie wynagrodzenie prowizyjne (czyli wynagrodzenie uzależnione tylko od wyników) – te trzy warunki musza być spełnione łącznie,
• przedmiotem umowy są usługi dotyczące całodobowej opieki, rodzin zastępczych lub domów dziecka wymienione w ustawie.

Wypłata przynajmniej raz na miesiąc

Od stycznia 2017 r. wynagrodzenie z umowy zlecenia musi być wypłacane w formie pieniężnej co najmniej raz w miesiącu. Oprócz kwoty minimalnej za godzinę świadczenia usług wprowadzono również inne regulacje zabezpieczające zleceniobiorcę:

• wynagrodzenie wynikające ze stawki minimalnej musi być wypłacane w formie pieniężnej, przy czym nie wyklucza to dodatkowego wynagrodzenia w formie rzeczowej powyżej wypłaconej kwoty minimalnej;
• wypłata wynagrodzenia musi mieć miejsce nie rzadziej niż raz w miesiącu.

Przepis ten radykalnie zmienia przyjęte dotychczas zasady rozliczeń, które zazwyczaj dokonywano po wykonaniu zlecenia. W pewnym sensie ta regulacja upodobnia wynagrodzenie za zlecenie do wynagrodzenia za pracę.

Wprowadzone przepisy będą miały zastosowanie do wszystkich umów zlecenia, również do tych zawartych przed 2017 r., o ile wypłata ma miejsce w 2017 roku. Podniesienie stawki do wysokości minimalnej odbywa się na mocy prawa, podobnie jak w przypadku minimalnego wynagrodzenia za pracę. W przypadku umów zlecenia świadczonych wspólnie przez kilka osób, wynagrodzenie każdej z nich po przeliczeniu przepracowanych godzin nie może być niższe niż minimalna stawka godzinowa. Oznacza to, że również w przetargach publicznych kwota wynagrodzenia za godzinę pracy nie będzie mogła być niższa niż przewidziana w przepisach prawa.

Nowe obowiązki ewidencyjne pracodawców  w odniesieniu do umów zlecenia

Zapewnienie zapłaty co najmniej stawki minimalnej wymaga prowadzenia ewidencji godzin pracy dla danej umowy. Przedsiębiorcy zobowiązani są do przestawienia w przypadku kontroli ilości godzin pracy wykonanej przez zleceniobiorcę.

Kwestie te powinny być uregulowane w zapisach umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a usługobiorcą. Zamieszczenie odpowiednich zapisów w umowie nie zwalnia przedsiębiorcy z obowiązku sprawdzenia liczby przepracowanych godzin przez zleceniobiorcę w danym miesiącu. Nie ma możliwości obejścia tego zobowiązania poprzez sztywne ustalenie godzin do przepracowania w danym miesiącu, ponieważ cechą odróżniającą umowę o pracę od umowy zlecenia jest właśnie to, że przedmiotem umowy zlecenia jest wykonanie określonej pracy, a nie umówienie się na przepracowanie na rzecz pracodawcy określonej liczby godzin wyznaczanej przez etat. W przypadku wspólnego wykonywania umowy przez kilka osób, pracodawca zobowiązany jest posiadać ewidencję liczby godzin pracy dla każdej z tych osób, aby było możliwe przeliczenie stawki godzinowej dla każdego zleceniobiorcy.

Generalną zasadą jest zapłata przynajmniej minimalnej stawki godzinowej rozliczanej przy każdej umowie zlecenia. W sytuacji gdy pracodawca zawiera dodatkowo umowę zlecenie ze swoim pracownikiem zatrudnionym na etacie, pracodawca ma obowiązek przedstawić liczbę godzin pracy podlegającą rozliczeniu w ramach umowy zlecenia, niezależnie od wynagrodzenia wypłacanego z tytułu umowy o pracę. Nie zwalania z tego obowiązku fakt, że wynagrodzenie za pracę i z umowy zlecenia łącznie przekraczają stawki minimalne.

Wzór ewidencji godzin pracy zleceniobiorcy

Przepisy ustawy nie precyzują, w jaki sposób powinien wyglądać dokument potwierdzający liczbę przepracowanych godzin na umowie zleceniu. Dopuszczone są trzy formy dokumentowania liczby przepracowanych godzin:

• forma pisemna – kartka z podpisem zleceniobiorcy,
• forma elektroniczna – elektroniczny formularz podpisany podpisem kwalifikowanym,
• forma dokumentowa – informacja pozwalająca na zidentyfikowanie nadawcy, może to być np. e-mail uzgodniony w umowie jako adres do kontaktu między stronami.

Prawo zobowiązuje strony do określenia w umowie wybranego sposobu potwierdzania liczby godzin wykonania zlecenia. Oznacza to, że strony powinny zawrzeć aneks do umowy lub porozumienia, w którym uzgodnią sposób przekazywania tej informacji. W związku z obowiązkiem wypłaty wynagrodzenia co najmniej raz w miesiącu zestawienia te powinny być przesyłane z podobną częstotliwością.

 ...

Wprowadzone zmiany przepisów mogą spowodować jeszcze większe zainteresowanie umowami o dzieło. Zdecydowanie mniejsza ilość obowiązków ze strony pracodawcy i brak obciążenia składkami ZUS oraz zastosowania minimalnej stawki godzinowej sprawiają, że firmy wolą zawierać tego typu umowy. Należy pamiętać, że umowa zlecenie i umowa o dzieło dotyczą innego rodzaju pracy. Konsekwencje błędnego zakwalifikowania umowy zlecenie jako umowy o dzieło naraża przedsiębiorcę na konieczność naliczenia składek ZUS i dodatkowo wyrównania wynagrodzenia do kwoty minimalnej stawki godzinowej gwarantowanej przy umowie zlecenia. Pojawia się też ryzyko grzywny ze strony Państwowej Inspekcji Pracy za próbę obejścia minimalnych stawek godzinowych.

Zarządzanie płacami oraz danymi kadrowymi w małych i średnich firmach wspomaga program Sage Symfonia 2.0 Kadry i Płace. Automatyzuje obliczanie płac,  ewidencję czasu pracy oraz  zapewnia kompleksową obsługę wszystkich form zatrudnienia, w tym również umów cywilno-prawnych. Sage Symfonia 2.0 Kadry i Płace współpracuje  z programem Płatnik w zakresie deklaracji ZUS i umożliwia przygotowanie dokumentów zgodnych z formatem aplikacji SODiR OffLine.