Spółka jawna (sp.j) jest spółką osobową, prowadzącą przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie będącą inną spółką handlową. Uregulowana jest przepisami Kodeksu spółek handlowych. Uchodzi wręcz za „wzorcową” spółkę osobową, jako że nie zawiera w swojej konstrukcji żadnych elementów charakterystycznych dla spółek kapitałowych.
Często spółka jawna jest formą ewolucyjną spółki cywilnej, w którą ta ostatnia jest przekształcana – albo z woli wspólników, zgodnie ze strategią rozwoju przedsiębiorstwa albo obligatoryjnie, kiedy przychody netto spółki z dwóch ostatnich lat obrotowych osiągną wartość równą lub wyższą od kwoty 800 000 euro (w przeliczeniu na walutę polską).
Umowa spółki jawnej
Powinna być zawarta w formie pisemnej, pod rygorem nieważności. Założyć może ją co najmniej dwóch wspólników – mogą to być osoby fizyczne lub prawne. Umowa spółki jawnej powinna podobnie jak w przypadku spółki cywilnej, (sformułowanie „powinna” należy traktować jak obligatoryjne) zawierać nazwę firmy i siedzibę spółki, określenie wnoszonych przez każdego ze wspólników wkładów, przedmiot działalności spółki oraz czas, na jaki spółka zostaje zawarta (jeśli spółka jest zawierana na czas oznaczony). Powstaje z chwilą wpisania jej do rejestru. Wszelkie zmiany danych należy zgłaszać w organie, w którym dokonano wpisu.
Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej
Posiada natomiast podmiotowość prawną. Może w swoim imieniu zawierać umowy, pozywać i być pozywana – to odróżnia ją od spółki cywilnej. Majątek spółki stanowi wszelkie mienie wniesione do niej przez wspólników, a także nabyte przez spółkę w trakcie jej trwania. Wkłady do spółki jawnej mogą być wnoszone w postaci przeniesienia lub obciążenia własności rzeczy lub innych praw, jak również na dokonywaniu oznaczonych świadczeń na rzecz spółki. Wkładem może być przedsiębiorstwo.
Udziały i zobowiązania spółki
Udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu. Każdy ze wspólników ma prawo do równego udziału w zyskach oraz uczestniczy w stratach bez względu na wysokość i rodzaj wkładu (choć umowa spółki może zwolnić wspólnika z udziału w stratach spółki). W razie jakichkolwiek wątpliwości przyjmuje się, że wkłady wspólników mają równą wartość. Wkładem nie może być prowadzenie spraw spółki- jako że za prowadzenie jej spraw wspólnicy nie są uprawnieni do wynagrodzenia.
Za zobowiązania spółki jawnej każdy ze wspólników odpowiada całym swoim majątkiem bez ograniczeń, solidarnie z pozostałymi wspólnikami i spółką. Wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki subsydiarnie, co oznacza, że jeśli egzekucja zobowiązań z majątku spółki okaże się bezskuteczna, wierzyciel (lub wierzyciele) mogą prowadzić egzekucję z majątku wspólnika.
Spółka jawna nie jest podatnikiem
… ani podatku dochodowego od osób prawnych, ani podatku od osób fizycznych. Obowiązek podatkowy ciąży na wspólnikach spółki. Dochody z udziału w spółce jawnej opodatkowywane są na ogólnych zasadach opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych dla wspólników będących osobami fizycznymi lub podatkiem dochodowym od osób prawnych – w przypadku wspólników będących osobami prawnymi.
Spółka jawna może być natomiast podatnikiem VAT – ponieważ zgodnie z art. 15 Ustawy o VAT podatnikami VAT są osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej lub osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą bez względu na cel lub charakter działalności. Spółka jawna jako jednostka nieposiadająca osobowości prawnej, prowadząc przedsiębiorstwo pod własną firmą i na własny rachunek, a także dysponując własnym majątkiem, odrębnym od majątku wspólników i mając zdolność do czynności prawnych – w tym do nabywania praw, zaciągania zobowiązań etc. może dokonywać czynności objętych VAT i wystawiać faktury VAT.
Prawo i obowiązek do reprezentacji spółki
Posiada je każdy ze wspólników, prawa tego nie można ograniczyć w stosunku do osób trzecich. Każdy ze wspólników może prowadzić sprawy spółki nieprzekraczające zakresu zwykłego zarządu bez uprzedniej uchwały wspólników. W razie sprzeciwu choćby jednego ze wspólników w zakresie prowadzenia spraw spółki lub gdy przekroczony jest zakres zwykłego zarządu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników (zgodę muszą wyrazić nawet wspólnicy wyłączeni od prowadzenia spraw spółki). Należy pamiętać, że wspólnik spółki jawnej bez zgody pozostałych wspólników nie może prowadzić lub być wspólnikiem działalności konkurencyjnej!
Na przyjęcie do spółki nowego wspólnika wymagana jest zgoda wszystkich dotychczasowych wspólników.
Podział czynności w ramach spółki
Spróbujmy określić, jakie czynności w ramach spółki mogą być traktowane jako czynności „zwykłego zarządu”, a jakie ów zwykły zarząd przekraczają. Pojęcie to bowiem pojawia się zarówno w przepisach Kodeksu cywilnego, jak w Kodeksie spółek handlowych, a także w wewnątrzorganizacyjnych aktach prawnych, wzmiankowane było również w poprzednim tekście i będzie pojawiać się w kolejnych, warto zatem podjąć próbę „rozjaśnienia” sformułowania, które występuje w aktach prawnych równie często, jak rzadko jest precyzowane. Ani Kodeks cywilny , ani Kodeks spólek handlowych nie definiują katalogu takich czynności. Zdaniem autora należy każdą z takich sytuacji rozpatrywać indywidualnie poza oczywiście zwykłymi, powtarzalnymi czynnościami, jak delegacja zadań na linii przełożony – podwładny, czy np. drobnymi zakupami czy zamówieniami materiałów biurowych etc., dokonywanymi przez poszczególne komórki. W tym przypadku należy brać również pod uwagę rozmiar i zakres prowadzonej działalności – to, co dla sporej spółki będzie drobnym wydatkiem, może stanowić dość znaczącą pozycję w budżecie małej spółki. Traktować jako punkt odniesienia należy kolejno – rozmiar i rozbudowanie struktury poszczególnej jednostki, wartość dokonywanej czynności, zaangażowanie zasobów oraz okoliczności. Dla bezpieczeństwa – w razie wątpliwości należy raczej założyć, iż określona czynność przekracza zakres zwykłego zarządu.
Osobną czynnością jest ustanowienie prokury. Wymaga ono zgody wszystkich wspólników uprawnionych do prowadzenia spraw spółki, natomiast odwołać prokurę może każdy z nich.
Nie można powierzyć prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Niedopuszczalne jest również ograniczenie lub wyłączenie prawa któregokolwiek ze wspólników do swobodnego dostępu i zasięgania informacji o stanie majątkowym i strategii spółki, do przeglądania i analizowania ksiąg i dokumentów spółki (nie oznacza to oczywiście swobodnego prawa do informowania lub udzielania zgody czy zlecenia na takie czynności podmiotom zewnętrznym – np. firmie audytorskiej).
Rozwiązanie spółki powodują
• Przyczyny określone w umowie spółki
• Jednomyślna uchwała wszystkich wspólników o rozwiązaniu spółki
• Ogłoszenie upadłości spółki
• Śmierć lub upadłość wspólnika
• Wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela
• Prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu spółki
Każdy ze wspólników może zażądać rozwiązania spółki przez sąd, uzasadniając żądanie ważkimi powodami. Jeżeli powyższe powody dotyczą jednego ze wspólników, na wniosek pozostałych wspólników sąd może orzec o wyłączeniu wspólnika, którego ów ważki powód dotyczy. Wspólnik może również wypowiedzieć umowę spółki (jeśli została zawarta na czas nieokreślony), pod warunkiem zachowania 6 miesięcznego terminu przed końcem roku obrotowego. Wspólnik, który występuje ze spółki może żądać wypłaty udziału, którego wartość stanowi wartość jego udziału wniesionego do spółki.
Wady i zalety prowadzenia spółki jawnej
Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej (co w zależności od okoliczności można traktować jako wadę lub zaletę), ma natomiast zdolność do czynności prawnych (czyli tzw. ułomną osobowość prawną) – może we własnym imieniu zaciągać zobowiązania, nabywać prawa (w tym oczywiście prawa własności), pozywać i być pozywaną – w przypadku spółek osobowych należy traktować to w kategoriach zalet tej formy działalności.
Utworzenie i późniejsze prowadzenie spółki jest stosunkowo łatwe, umowę spółki oraz późniejsze uchwały można swobodnie kształtować. Wkłady wnoszone przez wspólników mogą mieć dowolną formę (pieniężną, aportów lub inną). Do spółki można w ramach wkładu wnieść przedsiębiorstwo – z punktu widzenia strategii biznesowej może mieć to niebagatelne znaczenie, szczególnie jeśli wnoszone przedsiębiorstwo ma pewną wartość i rozpoznawalną markę. Podobnie jak w przypadku spółki cywilnej – nie ma żadnych wymogów kapitałowych przy zawiązywaniu i rejestracji spółki.
Spółka jawna (a właściwie jej wspólnicy) mogą korzystać z uproszczonych form księgowych. Procedura likwidacyjna spółki nie jest skomplikowana ani obwarowana restrykcjami.
W nazwie spółki nie ma obowiązku ujawniania wszystkich jej wspólników – fakt ten może mieć znaczenie, jeżeli wspólnikiem jest osoba prawna, która nie życzy sobie lub nie powinna łączyć swojej marki z inną.
Jeśli chodzi o wady spółki jawnej – przede wszystkim koszty rejestracji tej formy działalności są relatywnie wysokie. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem. Osoba przystępująca jako wspólnik do spółki jawnej odpowiada również za zobowiązania powstałe przed dniem jej przystąpienia. Zarówno wystąpienie ze spółki, jak i przystąpienie nowego wspólnika nie jest proste. Spółka jawna zobowiązana jest do podania i aktualizowania na bieżąco szeregu danych do KRS. Konflikt wewnątrzorganizacyjny dotyczący prowadzenia spraw spółki stanowi wystarczającą podstawę do jej rozwiązania – może to rodzić pokusę prowokowania niezgody w przypadku złej woli któregoś ze wspólników.
---
Spółkę jawną można określić jako bardziej rozwinięty odpowiednik spółki cywilnej, właściwszy do prowadzenia działalności na nieco większą skalę. Wymaga zabezpieczenia nieco większych kapitałów. Jako że spółka we własnym imieniu nabywa mienie, zaciąga zobowiązania – może pojawić się konieczność korzystania z obsługi prawnej i księgowej, co oczywiście generuje dodatkowe koszty.
