Spółka cywilna jest najczęściej spotykaną (obok jednoosobowej działalności gospodarczej) formą prowadzenia działalności gospodarczej w naszym kraju. Określenia typowe dla procesu powoływania działalności gospodarczej do życia są w tym przypadku nieco robocze – procedury, działalność itp.

Spółka cywilna to umowa

Spółka cywilna to po prostu umowa pomiędzy przedsiębiorcami, którzy zamierzają działać wspólnie. Ot, takie „umówmy się, że…” Oczywiście rojąca się od sformułowań typu „Wysokie umawiające się strony” (tak, tak – widziałem na własne oczy), gęsto okraszona przywołaniami przepisów prawnych, ubrana w całkiem zgrabną strukturę prawno – organizacyjną. Ale to po prostu umowa.

Swoboda w działaniu?

Działalność i funkcjonowanie spółki cywilnej (w skrócie s.c.) regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Są one dość elastyczne, dają sporą swobodę w prowadzeniu takiej formy działalności. Spółka taka jest (w najprostszym ujęciu) po prostu umową (często zresztą używa się zamiennie określenia umowa spółki cywilnej), na mocy której zawierający ją wspólnicy zobowiązują się (zgodnie z treścią art. 860 § 1 i nast. k.c.) dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego poprzez działanie w oznaczony sposób, w szczególności poprzez wniesienie wkładów (własności, innych praw lub świadczenie usług).

Pamiętać należy, że wobec wspólników zawierających umowę spółki cywilnej powstaje obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych wynoszącego z zasady 0,5% podstawy opodatkowania wartości wnoszonych wkładów.

 Cel prowadzenia spółki

Należy podkreślić, iż celem zawiązania spółki cywilnej (czyli, jak powiedziano we wstępie, zawarcia przez dwóch lub więcej przedsiębiorców umowy) nie musi być prowadzenie działalności gospodarczej (czyli jak mówi art. 2 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w celu wytwarzania, handlowania, świadczenia usług bądź w celu poszukiwania, rozpoznawania i eksploatacji zasobów naturalnych w sposób zorganizowany i ciągły w celach zarobkowych), lecz może być zawiązana również w innych celach prawnie dozwolonych – np. może być zawarta przez wspólników w celu zrealizowania jednego zlecenia lub transakcji. Typowym przykładem może być przypadek zawiązania spółki przez dwójkę przedsiębiorców celem wspólnego podjęcia realizacji kontraktu budowlanego.

Przy zawieraniu umowy Pamiętaj o...

Umowa spółki cywilnej powinna mieć formę pisemną. Warto zauważyć, że jak w większości tego typu przypadków – określenie „powinna” zawarte w k.c. oznacza po prostu „musi”. Zawrzeć mogą ją co najmniej dwie osoby fizyczne, prawne lub tzw. ułomne osoby prawne (czyli jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej). Wspólnicy mają swobodę w formułowaniu treści umowy spółki cywilnej. Brak wymagań co do minimalnej wysokości kapitału założycielskiego.

Umowa spółki cywilnej musi zawierać datę zawarcia, cel, dla jakiego spółka jest zawiązywana (cel gospodarczy), podmioty będące wspólnikami spółki (jako że mogą być to zarówno osoby fizyczne, jak i prawne), a co za tym idzie – wskazywać imiona i nazwiska wspólników będących osobami fizycznymi lub nazwy (firmy) osób prawnych, wkłady wnoszone przez wspólników wraz z oznaczeniem ich wartości oraz zakres działalności.

O szczegółach umowy będzie jeszcze mowa, jako że im bardziej precyzyjnie będzie skonstruowana, tym lepsze to będzie z punktu widzenia przyszłego funkcjonowania spółki.

Wkłady mogą mieć formę pieniężną lub postać aportów, dopuszczalne jest również świadczenie pracy, usług lub wniesienie innych praw w ramach wkładu. Jeżeli wkładem jest nieruchomość, wymagane będzie sporządzenie aktu notarialnego, jako że wniesienie takiego wkładu do spółki jest równoznaczne z przeniesieniem prawa własności.

Konieczne jest dokonanie odrębnego wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej każdego ze wspólników z osobna, jak również ujawnienie ich w nazwie spółki.

Spółka cywilna to nie przedsiębiorca

Należy pamiętać, że spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą – przedsiębiorcami są jej wspólnicy. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej i nie jest samodzielnym podmiotem prawa – są nimi również wspólnicy spółki cywilnej. Co za tym idzie – spółka nie ma własnego mienia, wszelkie nabywane prawa, zaciągane zobowiązania etc. stanowią współwłasność łączną wspólników spółki cywilnej. Spółka cywilna nie ma obowiązku powoływania i posiadania organów zarządczych czy kontrolnych, aczkolwiek wspólnicy mogą powołać zarząd spółki i dyrektora (i najczęściej to robią), wybierając ich skład z własnego grona, jak i osób niebędących wspólnikami.

Reprezentowanie spółki

Do reprezentowania spółki i prowadzenia jej spraw uprawnieni i zobowiązani są wszyscy wspólnicy, choć w umowie spółki mogą oni powierzyć prowadzenie spraw spółki jednemu spośród swego grona lub wskazać kilku uprawnionych. Decyzje wspólników zapadają w drodze uchwały, tryb i zasady podejmowania uchwał może określać umowa spółki. W opinii autora jest szczególnie ważne, aby taki zapis w umowie się pojawił, ponieważ jeśli go nie ma, domniemywa się, iż uchwały wspólników muszą być podejmowane jednomyślnie, przy quorum wszystkich wspólników, co może być skrajnie niekomfortowe.

Niemniej co do zasady każdy ze wspólników może samodzielnie prowadzić sprawy spółki i podejmować decyzje jej dotyczące w zakresie obejmującym zwykłe czynności spółki (choć jeśli takiej decyzji jednego ze wspólników sprzeciwi się którykolwiek z pozostałych, do jej podjęcia wymagana będzie uchwała). Niestety – k.c. nie zawiera definicji zwykłych czynności spółki (podobna sytuacja ma miejsce w przypadku definicji zwykłego zarządu), toteż wskazane jest (a zarazem najprostsze), aby określić zakres takich czynności w umowie spółki, determinując podział np. kryterium kwotowym. Można również przyjąć, iż czynnościami zwykłymi są bieżące sprawy spółki (zasada zdroworozsądkowa). W wyjątkowych wypadkach (tzw. czynności nagłe) wspólnik może podjąć samodzielnie decyzje przekraczające zwykły zakres, jeśli wymaga tego lub jest zagrożony interes spółki. W przypadku czynności przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wspólników (np. w przypadku zbycia części jej majątku). Przyjęcie nowego wspólnika jest możliwe, wymaga jednak zgody wszystkich wspólników.

Moje, Twoje-  Nasze?

Majątek spółki cywilnej ma charakter majątku łącznego – wszelkie wkłady wniesione do spółki w trakcie jej trwania są niepodzielne. Oznacza to ni mniej, ni więcej, że wspólnicy spółki cywilnej są współwłaścicielami w pełnym tego słowa zakresie – czyli współwłaścicielami całego jej majątku, nie zaś wyłącznie tego, który dany wspólnik do niej wniósł. W czasie trwania spółki żaden ze wspólników nie może domagać się podziału wspólnego majątku (jako że stanowi on w czasie trwania spółki współwłasność łączną).

Kto płaci?

Za zaciągnięte zobowiązania wspólnicy odpowiadają solidarnie całym majątkiem, tak wspólnym, jak osobistym, bez żadnych szczególnych ograniczeń (to jedna z zasadniczych wad tej formy prowadzenia działalności gospodarczej). Wspólnicy nie ponoszą natomiast odpowiedzialności za zobowiązania osobiste innych wspólników.

Udziały w zyskach, jak i stratach spółki również co do zasady są równe, bez względu na wartość wkładów, jednakże umowa spółki może uprzywilejowywać niektórych ze wspólników poprzez wyłączenie ich z udziału w stratach.

Jak rozwiązać spółkę?

Spółka cywilna może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony (w przypadku zawarcia na czas oznaczony w umowie spółki należy wskazać, na jaki czas spółka jest zawierana). Rozwiązaniu ulega natomiast w wyniku przyczyn zawartych w umowie spółki lub wynikających z ustawy. Możliwe jest również sądowe rozwiązanie spółki, np. w przypadku stwierdzenia niegospodarności jednego ze wspólników, zaistnienia poważnego i niemożliwego do polubownego rozwiązania konfliktu, utrudniającego prowadzenie spraw spółki i podejmowanie decyzji, zablokowanie możliwości podejmowania uchwał (lub ich uporczywe i nieuzasadnione blokowanie) lub innych przyczyn de facto uniemożliwiających dalsze funkcjonowanie spółki.

Z mocy prawa spółka cywilna przestaje istnieć również z chwilą wycofania się z niej jednego ze wspólników. To jedna z zasadniczych wad tej formy działalności.

W przypadku rozwiązania spółki jej majątek przestaje być współwłasnością łączną – stosuje się wówczas odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z tym zastrzeżeniem, że należy przestrzegać regulacji wynikających z art. 875 § 2 i 3 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nimi po zaspokojeniu z majątku spółki jej wierzycieli zwraca się wspólnikom ich wkłady, zaś pozostałą część majątku spółki dzieli pomiędzy wspólników.

Zgodnie z art. 871 k.c. rzeczy wniesione do spółki zwraca się wspólnikom „w naturze”, wkłady pieniężne oznaczone w umowie wypłaca w pieniądzu (w przypadku braku oznaczenia wypłaca się wartość, jaką wkład miał w momencie wniesienia). Wkłady polegające na świadczeniu pracy, usług lub użytkowaniu rzeczy nie są zwracane.

Podatek dochodowy

Spółka cywilna jest umową a nie przedsiębiorcą, co oznacza, że spółka nie płaci podatku dochodowego – podatnikami są jej wspólnicy, którzy rozliczają się z dochodów osiągniętych przez spółkę.

Wspólnicy spółki cywilnej mogą wybierać formę opodatkowania (co oznacza, że każdy ze wspólników może rozliczać się wedle odrębnych zasad). Jeśli jednak jeden ze wspólników rozlicza się wedle zryczałtowanej formy opodatkowania, to pozostali również muszą rozliczać dochody z tytułu prowadzonej działalności w ten sam sposób.

Zalety

Zalety tej formy prowadzenia działalności to niskie koszty rejestracji, nieskomplikowany sposób zawiązywania spółki, spora elastyczność w kształtowaniu jej umowy, jak i praw oraz obowiązków wspólników, prowadzenia i likwidacji spółki, brak wymagań co do wysokości kwoty kapitału oraz treści umowy, a także posiadanie przez każdego ze wspólników równego wpływu na działalność, podejmowanie decyzji, prowadzenie i reprezentowanie spółki.

Wady

Zasadnicze wady prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej to odpowiedzialność solidarna wspólników całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, konieczność odrębnej rejestracji i ujawnienia w nazwie każdego ze wspólników oraz konieczność precyzyjnego skonstruowania umowy, by uniknąć utrudnień organizacyjnych czy sporów kompetencyjnych.

                                                                               ---
Ta forma działalności sprawdza się najlepiej przy przedsięwzięciach prowadzonych na małą i średnią skalę. Z uwagi na wymóg sporego zaufania wspólników do siebie nawzajem, powodowany odpowiedzialnością solidarną, łącznym charakterem majątku spółki i równością wspólników w kwestiach zarządczo – decyzyjnych, jest często wybierana przez tzw. firmy rodzinne albo osoby, które dobrze się znają – np. pracowały razem i postanowiły „pójść na swoje”. Bo błąd, niekompetencja lub zła wola jednego wspólnika może sporo kosztować również innych.

Spółka cywilna może być przekształcona w spółkę jawną. Przekształcenie wymaga zgody i zgłoszenia do rejestru wszystkich wspólników. Jeżeli przychody netto spółki cywilnej za każde z ostatnich dwóch lat obrotowych przekroczą wartość 800 tys. euro (równowartość w walucie polskiej), co powoduje powstanie obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych, wówczas spółka cywilna MUSI dokonać przekształcenia w spółkę jawną.