Umowa kojarzy się zwykle z dokumentem formatu A4, względnie większą ilością kartek, opatrzoną stosownym tytułem, datą i podpisami,  podziałem na „paragrafy”. Dokument ten zwykle zawiera w treści liczne określenia i sformułowania, które dla przeciętnego człowieka, równie dobrze co warunki umowy, mogłyby oznaczać zgraję mitologicznych potworów. Im więcej papieru, tym lepiej. Wierzymy, że co na papierze, ma moc prawną, obowiązuje, zabezpiecza. Papier jest trwały. Papier jest poważny. Im poważniejsza umowa, tym więcej papieru. Umowa ustna? Ustny to może być egzamin, a i ten jest mniej uznany, niż pisemny. Długotrwały i wielomilionowy kontrakt powinien dorównywać objętością instrukcji obsługi promu kosmicznego. Ustnie „umówić się” możemy co najwyżej na kawę.

Verbum nobile debet esse stabile?  (łac.) 

Przysłowie staropolskie „Słowa honoru należy dotrzymywać”

Tymczasem umowy i kontrakty ustne również obowiązują i mają moc prawną. Co więcej w szeroko rozumianym obrocie gospodarczym zawierane są przez większość z nas. Codziennie. Przykład: czy kupując w sklepie „chleb i coś do chleba” spisujemy ze sprzedawcą lub właścicielem sklepu umowę na papierze? Nie, bo w takim wypadku kolejki przed sklepami byłyby dużo dłuższe. Kupując ów chleb i inne produkty zawieramy umowę, czyli dokonujemy czynności prawnej. Tyle, że ustnie.  Ma ona taką samą moc prawną. Obowiązuje i zobowiązuje jak tytułowe verbum nobile, w środowisku umów międzynarodowych znane jako gentlemen's agreement.

Wyjątkowe przypadki w prawie polskim

Polskie prawo przewiduje możliwość zawierania umów w wielu formach, w tym także w formie ustnej. Jak wynika z przykładu we wstępie – jest to najczęstsza! forma zawierania umów. W wyjątkowych przypadkach dla danego typu umowy nie jest dopuszczalne zawarcie umowy ustnej. Są to sytuacje, w których zastrzeżona jest forma pisemna, lub najbardziej rygorystyczna i uważana za najbardziej pewną, forma aktu notarialnego (np. nabycie nieruchomości), lub też „forma pośrednia” – umowa pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. W takim przypadku najczęściej ustawa wprost wskazuje, że umowa musi być zawarta w konkretnej formie pod rygorem nieważności. Jeśli natomiast przepisy wymagają formy pisemnej, bez zastrzeżenia rygoru nieważności – co do zasady, taka umowa zawarta ustnie będzie ważna. Jednak udowodnienie faktu jej zawarcia będzie bardzo trudne, jako że nie będą dopuszczane dowody np. z zeznań świadków. Nieważne będą również umowy ustne dokonane z pogwałceniem zasad współżycia społecznego oraz dotknięte wadami oświadczenia woli.

Ciekawostka

W niektórych przypadkach do zawarcia umowy nie jest wymagana nawet forma ustna – mówimy tu o umowach dokonywanych przez tzw. czynności konkludentne – przykładem jest zasygnalizowanie barmanowi „woli zawarcia umowy sprzedaży napoju” przez uniesienie palca bądź wskazanie na pożądany towar (zgodnie z treścią art. 60 KC).

Ustna umowa o pracę?

Dla  czytelników portalu HR Polska najbardziej interesująca będzie zapewne kwestia umowy ustnej w kontekście umów o pracę i umów cywilnoprawnych. Na ich podstawie powstaje stosunek zobowiązania pomiędzy pracodawcą a pracownikiem lub pomiędzy zlecającym a zleceniobiorcą. Otóż, zgodnie z przepisami kodeksu pracy umowa o pracę powinna zostać zawarta w formie pisemnej. I tu tkwi istota sprawy – otóż konsekwencją zawarcia umowy ustnej o pracę jest powstanie obowiązku potwierdzenia jej na piśmie w terminie do dnia rozpoczęcia pracy przez pracownika. Oznacza to, że umowa zawarta ustnie (np. podczas rozmowy kwalifikacyjnej) jest co do zasady ważna. Forma pisemna natomiast jedynie ją potwierdza dla celów formalnych, jak włączenie umowy do akt pracowniczych, wymagane przepisami, czy dowodowych.

Umowa zlecenie i umowa o dzieło nie wymagają formy pisemnej, mogą być zawierane w formie ustnej na zasadach ogólnych. Forma pisemna tego typu umów ma jedynie charakter dowodowy. W większości przypadków, znacznie bezpieczniej jest jednak zawierać je w formie pisemnej, np. w przypadku umowy o dzieło przenoszącej autorskie prawa majątkowe (do skutecznego ich przeniesienia wymagana jest forma pisemna). Również kontrakt menedżerski jedynie powinien mieć formę pisemną, zatem teoretycznie mógłby być zawarty ustnie.

Ważne

Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, wszelkie jej zmiany wymagają zachowania takiej formy pod rygorem nieważności.
Umowa zawierana drogą elektroniczną jest traktowana jak umowa zawarta ustnie, chyba, że została opatrzona bezpiecznym, certyfikowanym podpisem elektronicznym (wówczas jest traktowana jak zwykła forma pisemna). Forma pisemna wymaga własnoręcznego podpisu lub równoważnego, poświadczonego znaku.

...

Umowy ustne są zawierane nader często i skutecznie. Dla zwykłych czynności dnia codziennego, taka forma jest w zupełności wystarczająca. Warto jednak wiedzieć, kiedy powinniśmy zadbać o  „nadanie umowie oficjalnego charakteru”. Wbrew powszechnej opinii, wskutek istnienia prawnie ważnych i obowiązujących umów ustnych, możemy czasami zawrzeć wiążącą nas umowę nawet o tym nie wiedząc… lub odwrotnie – stać się ofiarą niedotrzymanej umowy. Cóż, pamiętajmy, że czasami verbum nobile jednak nie jest stabile.

PODSTAWA PRAWNA
1. Kodeks pracy
2. Kodeks cywilny