W ostatnich dziesięcioleciach dynamicznego rozwoju biznesu stres stał się stałym elementem zawodowej codzienności wielu zatrudnionych. Tempo zmian i rozwój technologii, w ciągu ostatniej dekady, sprawiły jednak, że liczba czynników wywołujących go u pracowników znacząco się rozbudowała, a część z aktualnych jeszcze kilka lat temu, została zastąpiona przez nowe, przystające do współczesnego rynku pracy. Dzięki rynkowi pracownika przynajmniej część zatrudnionych przestała się bać utraty pracy i denerwować zbyt niskim wynagrodzeniem. Miejsce tych obaw zastąpiły jednak wyśrubowane i z roku na rok coraz wyższe, cele do osiągnięcia, przekładające się na przeciążenie pracą i ograniczenie odpoczynku oraz lęk przed utratą stanowiska, związany z widmem zastąpienia przez roboty czy sztuczną inteligencję i konieczność przekwalifikowania się lub poszukiwania nowego zatrudnienia. Obecnie coraz więcej czynników wywołuje stres u zatrudnionych. Jego wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne w ostatnich latach stał się tak duży, że w 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) sklasyfikowała wypalenie zawodowe, powodowane w dużej mierze właśnie przez stres, jako „syndrom zawodowy”, co sprawia, że problem został uznany za rażący. Jakie czynniki obecnie wpływają najbardziej na pracowników? Jaki rodzaj stresu występuje u nich najczęściej i jak mogą próbować zaradzić mu sami pracodawcy?

Czym jest stres w pracy i dlaczego występuje?

Stres w miejscu pracy występuje wtedy, kiedy osoby pracujące – pracownicy i pracodawcy – odczuwają dyskomfort psychiczny dot. warunków i/lub wymagań pracy w sytuacji, w której w danym momencie warunki i wymagania te przekraczają ich możliwości[1]. U każdego człowiek może występować dwa rodzaje stresy – dystres, powodujący złe samopoczucie fizyczne oraz psychiczne i uwalniający m.in. kortyzol, hormon destrukcyjnie wpływający na stan człowieka oraz dobry – eustres, występujący najczęściej w sytuacjach dużego samozadowolenia lub odniesienia sukcesu. Pierwszy zwykle demotywuje do jakiegokolwiek działania, drugi natomiast jest motywatorem do podejmowania kolejnych wyzwań. Reakcja stresowa, składająca się z wielu różnych objawów, uzależnionych od indywidualnych cech jednostki ma za zadanie przygotowanie człowieka do reakcji na zagrożenie.  W związku z tym aktywowane są wszystkie układy wewnętrzne, odczuwane są negatywne emocje, uwaga zostaje skupiona najczęściej na jednym zadaniu, a osoba dotknięta stresem zachowuje się nienaturalnie, często agresywnie. Stres w pracy występuje najczęściej, gdy na pracownika nałożone są obowiązki niedostosowane do jego możliwości fizycznych, psychicznych, posiadanej wiedzy i umiejętności, a także gdy pozostawiony jest on bez odpowiedniego wsparcia. Sytuacja stresowa może się pogłębiać i przechodzić w fazę chronicznego stresu, jeśli trwa zbyt długo lub stale, a pracownik nie może liczyć w tym czasie na odpowiednią ilość wypoczynku. Negatywny stres może być wywoływany także różnego rodzaju lękami związanymi ogólnie z bezpieczeństwem zatrudnienia.

Jak pokazują wyniki badania zrealizowanego na zlecenie firmy Klosterfrau Healthcare Group, stres odczuwa aż 85% aktywnych zawodowo Polaków. U 55% powoduje go przemęczenie spowodowane nadmiarem obowiązków, u 43% jest wywołany przez niekomfortowe warunki pracy, a u 25% respondentów koniecznością zostawania w pracy po godzinach. Do głównych czynników wywołujących u pracowników dyskomfort zaliczyć należy również: niedocenianie, zbyt niskie wynagrodzenie za wykonywaną pracę, konflikty ze współpracownikami, wykonywanie zadań, które nie sprawiają przyjemności lub nie są dostosowane do zdolności pracownika, brak sensu, brak wsparcia, monotonia i powtarzalność zadań, brak kontroli nad decyzjami związanymi z codziennymi zawodowymi obowiązkami, sprzeczne wymagania lub niejasne oczekiwania dotyczące zaangażowania i wydajności, brak możliwości rozwoju czy awansu oraz zachowania równowagi pomiędzy życiem zawodowym, a osobistym. Ich katalog zmienia się jednak wraz z aktualnymi trendami oraz ze zmianą czynników zewnętrznych wpływających na rodzaj i charakter pracy.

Ewolucja czynników wywołujących stres w pracy

Dobra koniunktura i spadająca liczba osób aktywnych zawodowo w ostatnich latach spowodowały, że szala korzyści przechyliła się na rzecz pracowników. Nie mogli oni narzekać, ani na brak pracy, ani też na oferowane warunki zatrudnienia. Potwierdzeniem panujących ostatnio dobrych nastrojów są dane pochodzące z Monitora rynku pracy przygotowywanego przez Randstad. Wynika z niego na przykład, że w 2019 roku ponad połowa pracowników otrzymała satysfakcjonującą ich podwyżkę, 51% spodziewa się również wzrostu wynagrodzeń w 2020 r., rotacja pracowników w firmach uległa zmniejszeniu, jednak nastroje wśród zatrudnionych nie są optymistyczne i niemal połowa spodziewa się pogorszenia sytuacji gospodarczej[2]. Czynnik ten wspomagany również przez nieustanny rozwój technologii, sztucznej inteligencji oraz robotyzację i poszukiwanie optymalizacji kosztów przez wiele organizacji powoduje, że poziom stresu u niektórych zatrudnionych jest z tego powodu bardzo wysoki. Obawiają się oni bowiem, że nie tylko będzie się od nich wymagać jeszcze więcej niż dotychczas, ale również, że za swoją pracą otrzymają niższe wynagrodzenie lub też zostaną zastąpieni i zmuszeni do zmiany zatrudnienia czy też przekwalifikowania się i dostosowania swojej wiedzy oraz umiejętności do aktualnych potrzeb rynku. Wszystko to negatywnie wpływa na ich nastawienie do wykonywanych obowiązków, ale przede wszystkim destrukcyjnie wpływa na ich stan psychiczny i fizyczny, obniżając ich motywację i efektywność. W efekcie stresu często pojawiają się u nich różnego rodzaju schorzenia, które przekładają się na zwiększoną absencję, co naraża zatrudniające ich organizacje na dodatkowe koszty i staje się ich realnym zmartwieniem.

Co robić, by zmniejszyć poziom stresu u pracowników?

Obecnie coraz więcej firm i instytucji świadomych czynników wywołujących stres u zatrudnionych decyduje się na przeciwdziałanie im i stałe wspomaganie pracowników w radzeniu sobie z negatywnymi skutkami pracy, prowadzącymi często do wypalenia. Pracodawcy mają obecnie wiele możliwości by skutecznie wspierać zatrudnionych. Od specjalnych programów szkoleniowych podnoszących kompetencje w obszarze samoświadomości, uważności i radzenia sobie w sytuacjach stresowych, przez działania mające na celu tworzenie przyjaznych zdrowiu i neutralnych emocjonalnie miejsc pracy, aż po stałe i wielowymiarowe projekty budujące kulturę zdrowotną organizacji, obejmujące wiele aspektów, które w całościowy sposób dbają o zdrowie i dobre samopoczucie pracowników. Dobór najbardziej odpowiedniego rozwiązania zależy zarówno od branży i charakteru działalności, poziomu świadomości organizacji oraz osób zarządzających, możliwości w obszarze zasobów oraz realnej oceny aktualnej sytuacji i potencjalnych zagrożeń, które mogą pojawić się w każdej chwili.      

Stres wywołuje wiele negatywnych skutków w dobrostanie fizycznym i psychicznym zatrudnionych, a zdrowie pracowników jest ściśle powiązane z ich produktywnością. W związku z tym każda świadoma tego zagrożenia organizacja powinna jak najszybciej podjąć działania mające na celu nie tylko niwelowanie jego poziomu wśród własnej kadry, ale przede wszystkim wspierać poszczególne jednostki w ich rozwoju i samoświadomości, umożliwiających skuteczne kontrolowanie oraz zarządzanie stresem. Przełożeni powinni mieć motywację do tworzenia takiego środowiska pracy, które promuje dobre samopoczucie zatrudnionych, eliminując z niego potencjalne źródła stresu i uczyć jak go unikać lub sobie z nim radzić. Można działać zarówno w ramach skutków, ale także przyczyn, dlatego tak ważne jest obecnie zainteresowanie i zaangażowanie pracodawców w proces wykształcenia i nauczania systematycznego prowadzenia zdrowego stylu życia przez zatrudnionych. Długotrwałe i kompleksowe działa przynoszą bowiem najlepsze skutki dla zatrudnionych i całej organizacji, a dodatkowo wpływają na jej postrzeganie, wizerunek i możliwość wyróżnienia się na tle konkurencji. Jednocześnie pokazują pracownikom troskę i zaangażowanie, które jest doceniane, buduje lojalność i przekłada się na efektywność. Odporność psychiczna i umiejętność radzenia sobie w trudnych i stresujących sytuacjach jest i będzie jedną z najważniejszych kompetencji przyszłości. Rynkiem pracy, podlegającym obecnie wyjątkowo dynamicznym zmianom, zawładną zatem ci pracownicy, którzy będą w stanie radzić sobie z presją i napięciem oraz te organizacje, które będą inwestowały w edukację kadr w tym właśnie obszarze – mówi Sylwia Rogala-Marciniak, Trener i Certyfikowany Nauczyciel MBSR, MBCL, Nowe Motywacje.

[1] https://www.pip.gov.pl/pl/bhp/stres-w-pracy/6421,czym-jest-stres-.html#

[2] https://www.randstad.pl/strefa-pracownika/praca-na-co-dzien/monitor-rynku-pracy-w-2019-r-co-drugi-zatrudniony-otrzymal-podwyzke-mimo-to-polowa-polskich-pracownikow-wciaz-liczy-na-wzrost-wynagrodzenia-w-2020-r/